گزارش نشست پژوهشکده فرش: آینده صنعت فرش ماشینی ایران
نشست پژوهشکده فرش با موضوع «آینده صنعت فرش ماشینی ایران» به بررسی وضعیت فعلی این صنعت، چالش‌های موجود و فرصت‌های پیش رو اختصاص داشت.
در این نشست، سعید حقیقی و محمد آذرباد به‌عنوان سخنرانان اصلی حضور داشتند و به ارائه دیدگاه‌های خود درباره توسعه صنعت فرش ماشینی، نیازهای این صنعت و راهکارهای پیشنهادی پرداختند. متن پیش رو گزارشی از این نشست است که به تحلیل زوایای مختلف این صنعت پرداخته و راهکارهای عملی برای بهبود آن را بررسی می‌کند.
سعید حقیقی در ابتدای این نشست به تحلیل وضعیت تاریخی صنعت فرش ماشینی پرداخت و تأکید کرد که این صنعت از همان ابتدا تحت تأثیر بخش خصوصی رشد کرده و دولت دخالت چندانی در آن نداشته است. وی با اشاره به موفقیت‌های اولیه صنعت فرش ماشینی، به ضعف‌های موجود در زمینه راهبردهای علمی و مدیریتی پرداخت و گفت:«هر صنعتی تحت تأثیر گذشته خود است. در صنعت فرش ماشینی ایران، ما شاهد رشد سریع این صنعت در سال‌های ابتدایی بودیم، اما متأسفانه هیچ دستورالعمل یا راهبردی برای آن تدوین نشد.»
وی افزود که امروزه صنعت فرش ماشینی به‌شدت به دانش و تخصص نیاز دارد و این دانش باید از طریق دانشگاه‌ها به این صنعت وارد شود:«امروز دیگر نمی‌توانیم به روش‌های سنتی ادامه دهیم. رنگرزهای قدیمی ما که سال‌ها تجربه دارند، دیگر پاسخگوی نیازهای فعلی نیستند. ما نیاز به دانشجویانی داریم که در رشته‌های مرتبط مانند شیمی نساجی تحصیل کرده و بتوانند مشکلات فنی را حل کنند.»
محمد آذرباد با نگاهی جامع‌تر به تحلیل اقتصادی این صنعت پرداخت و گفت که توسعه صنعت فرش ماشینی باید در چارچوب توسعه کلی اقتصاد کشور دیده شود. وی صنعت فرش ماشینی را به شش دوره تاریخی تقسیم کرد:
دوره قبل از انقلاب: ورود اولین دستگاه‌های فرش ماشینی توسط کارخانه مخمل و ابریشم کاشان. در آن زمان، بافت فرش ماشینی به دلیل حمایت از فرش دستباف ممنوع بود.
دوره ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۵: دوران رکود صنعت فرش ماشینی به دلیل شرایط سیاسی و اقتصادی.
دوره ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۲: دوران بازسازی پس از جنگ، افزایش واحدهای تولیدی کوچک و متوسط.
دوره ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۳: دوران اصلاحات با رشد محدود صنعتی.
دوره ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۰: دوران طلایی صنعت فرش ماشینی ایران که با افزایش واحدهای تولیدی و تزریق سرمایه همراه بود.
دوره ۱۳۹۱ به بعد: دوران پساتحریم که رشد صنعت فرش ماشینی کاهش یافت.
ما باید بدانیم که توسعه ما باید توسعه پایدار و متلازم باشد یعنی آن توسعه کاریکاتوری را ما نباید داشته باشیم. در دوره اول خاندان لاجوردی اگر سرمایه گذاری کردند، در واقع پلی اکریل را در کنارش می‌دیدند که اگر نیاز به اکریلیک هست پس اکریلیک در داخل کشور تولید شود، نه اینکه ما نیازمند واردات اکریلیک باشیم.
وی تأکید کرد که توسعه باید پایدار و متلازم باشد و افزود: «هیچ کشوری بدون حمایت دولت و ایجاد زیرساخت‌های لازم به توسعه پایدار نرسیده است. ما نیازمند یک مدل اقتصادی برنامه‌پذیر هستیم.»
یکی از مهم‌ترین چالش‌های مطرح‌شده در این نشست، وابستگی صنعت فرش ماشینی ایران به واردات الیاف اکریلیک بود. آذرباد توضیح داد«:۹۹ درصد از الیاف اکریلیک مصرفی در صنعت فرش ماشینی ایران وارداتی است و این موضوع مشکلاتی مانند تخصیص ارز و تأمین مواد اولیه را به همراه داشته است.»
آذرباد به مقایسه صنعت فرش ماشینی ایران با کشورهای ترکیه و مصر پرداخت و گفت که این کشورها توانسته‌اند با اتخاذ مدل‌های اقتصادی مناسب و بهره‌گیری از زیرساخت‌های قوی، سهم بیشتری از بازار جهانی را به دست آورند:«ترکیه در سال گذشته ۳۵۰ میلیون مترمربع فرش ماشینی تولید کرده که ۸۳ درصد آن صادر شده است. این در حالی است که صادرات فرش ماشینی ایران تنها ۲۵ میلیون مترمربع بوده است. کشور مصر قدمت بیشتری از ما در فرش ماشینی دارد و 70 درصد صادرات شرکت اورینتال ویورز به کانادا و آمریکا است. عربستان دو شرکت بزرگ فرش ماشینی دارد و ما در این منطقه تولید می‌کنیم که همه خودشان تولیدکننده هستند.»
وی همچنین به نقش دولت‌های این کشورها در حمایت از صنایع نساجی و فرش ماشینی اشاره کرد و گفت که حمایت‌های زیرساختی و تسهیل دسترسی به بازارهای جهانی، یکی از عوامل موفقیت آن‌ها بوده است.
یکی دیگر از چالش‌های مطرح‌شده، ضعف در ارتباط بین دانشگاه‌ها و صنعت فرش ماشینی بود. حقیقی تأکید کرد که فارغ‌التحصیلان دانشگاهی باید با خطوط تولید و ماشین‌آلات صنعتی آشنا باشند و گفت:«دانشجویانی که فقط به یادگیری تئوری بسنده می‌کنند و تجربه عملی ندارند، نمی‌توانند نیازهای صنعت را برآورده کنند.»
یکی از پیشنهادات مهم مطرح‌شده در این نشست، تولید فرش‌های ارزان‌قیمت و استفاده از الیاف قابل‌بازیافت بود. آذرباد گفت:«بازار جهانی به‌دنبال کف‌پوش‌های ارزان و قابل‌بازیافت است. ما باید به‌جای تمرکز بر تولید فرش‌های لوکس، به این بازار توجه بیشتری داشته باشیم.»
حقیقی بر اهمیت نوآوری و استفاده از تکنولوژی‌های جدید تأکید کرد و گفت که برای رقابت در بازارهای جهانی، تولیدکنندگان ایرانی باید به‌روز باشند: «از طراحی نقشه‌های مدرن گرفته تا استفاده از ماشین‌آلات پیشرفته، همه چیز باید بر اساس علم و فناوری روز باشد.»
آذرباد پیشنهاد کرد که دولت باید نقش فعالی در ریل‌گذاری اقتصادی داشته باشد و گفت: «دولت باید سندهای راهبردی و توسعه‌ای را با همکاری دانشگاه‌ها تدوین کند و در اختیار صنایع قرار دهد. بدون یک مدل اقتصادی منسجم، توسعه پایدار امکان‌پذیر نیست.»
نشست پژوهشکده فرش به بررسی چالش‌های موجود در صنعت فرش ماشینی ایران و ارائه راهکارهای پیشنهادی برای توسعه این صنعت پرداخت. از جمله مهم‌ترین نکات مطرح‌شده، لزوم ارتباط نزدیک‌تر دانشگاه‌ها با صنعت، تولید فرش‌های ارزان‌قیمت و اتخاذ مدل اقتصادی مناسب بود. همچنین، بر اهمیت نقش دولت در ریل‌گذاری و حمایت از این صنعت تأکید شد.
صنعت فرش ماشینی ایران با چالش‌های متعددی روبه‌رو است، اما با اتخاذ راهبردهای صحیح و بهره‌گیری از دانش و تخصص، می‌توان آینده روشنی برای این صنعت متصور شد.