انواع حاشیه فرش | معرفی 40 طرح حاشیه فرش و قالی

حاشیه عبارت است از نوارهای پهن و باریک ساده و یا پر نقش و نگار که در کناره‌ی قالی نقش بسته و متن فرش را در بر می‌گیرد و انواع حاشیه در فرش و قالی از عناصر ثابت، سنتی و اصیل در طرح فرش ایرانی است که نقش مهمی در زیبایی بصری فرش دارد. طراحان قالی ایران معتقدند انواع حاشیه فرش به عنوان پایه، اساس و زیر بنای طرح فرش است و اگر حاشیه نباشد، نظر بیننده بر روی طرح متمرکز نخواهد شد. 

 طرح حاشیه فرش که از قسمت‌های گوناگونی تشکیل شده به زیبایی بیشتر فرش بسیار کمک می‌کند. انواع حاشیه در فرش دستباف با توجه به نوع فرش متفاوت خواهد بود و باید با قسمت‌های دیگر متناسب باشد. برای مثال، اگر متن فرش شما از  گل‌های بزرگ و منظره‌هایی از طبیعت تشکیل شده باشد، حاشیه باید از همین الگو پیروی کند. حاشیه همچنین با توجه به فرهنگ هر شهری، به گونه‌ای متفاوت طراحی می‌شود تا نشان‌دهنده اصالت فرش بافته شده باشد. به طور کلی حاشیه فرش‌‌های ماشینی و دستباف بر اساس تناسبات معمول، شامل دو بخش حاشیه اصلی و باریک می‌شود. 
به طور معمول پهن‌ترین قسمت، حاشیه اصلی است که به حاشیه‌ی پهن، بزرگ یا میانی شهرت دارد. در اطراف این حاشیه یک یا دو و گاهی تا چهار حاشیه نوارگونه باریک طراحی می‌شود که خط‌های مرزی در این حاشیه اشکال متفاوتی دارد. حاشیه باریک به اولین قسمت‌های بافته شده فرش گفته میشود که به آن حاشیه کوچک و حاشیه کناری نیز گفته می‌شود. این حاشیه با رنگی متفاوت در هر دو طرف حاشیه میانی در حدود نصف حاشیه میانی با طرح‌ها و نقش و نگارهای بسیار ریز و کوچک طراحی می‌شود.

ارتباط رنگ و طرح حاشیه فرش چیست؟

رنگ حاشیه فرش از مهم‌ترین موضوعاتی است که در نقشه فرش مورد توجه قرار می‌گیرد. این رنگ باید نظر مشتریان را به خود جلب کند. معمولاً طراحان و نقاش‌ها سعی می‌کنند، قسمت متن را با رنگ قسمت حاشیه تفکیک کنند. برای جذاب و شگفت‌انگیز شدن فرش، رنگ قسمت حاشیه معمولا با ترنج در نظر گرفته می‌شود. از آنجا که حاشیه نیز از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده برخی از طراح ها از رنگ‌بندی متفاوتی در این بخش‌ها استفاده می‌کنند.  برای مثال، رنگ حاشیه کوچک، باید نسبت به حاشیه بزرگ متفاوت باشد تا حاشیه بزرگ بهتر جلوه کند.

معرفی انواع حاشیه فرش دستباف

طرح حاشیه فرش اسلیمی

طرح حاشیه فرش اسلیمی‌ها شامل: بندهای اسلیمی، سر اسلیمی‌ها با عناصر تزئینی مختلف به خصوص دهان اژدری است. در برخی نمونه‌ها  برای پیوستگی عناصر بر متن حاشیه از اسلیمی‌های ماری استفاده می‌کنند. این نوع حاشیه که کاربرد عناصر اسلیمی در متن قالی بسیار به کار برده شده در فرش‌های منطقه اصفهان، نائین و کاشان، دیده می‌شود.

طرح حاشیه فرش کتیبه‌ای
حاشیه کتیبه‌ای دارای ترکیبی از اشکال هندسی شش ضلعی در نقشه‌های شکسته و قاب‌هایی با خطوط منحنی است. نگاره‌هایی مثل گل و گیاه، تصاویر جانوران، خطوط اسلیمی و درخت درون قاب‌ها طراحی می‌شود. این اشکال گاهی در سراسر حاشیه بدون پیوستگی تکرار می‌شوند. در برخی از نقشه‌ها از عبارت فارسی، احادیث، روایات، مضامین خاص، آیات قرآنی و یا اشعار استفاده می‌کنند.

طرح حاشیه فرش قابی‌بندی
این حاشیه با اسلیمی‌های پهن گل‌داری طراحی میشود که در یک قاب با گل‌های شاه عباسی قرار گرفته اند. شکل‌های ساده‌ای از گل‌های گرد و برگ‌ها در داخل این اسلیمی‌های نیمه شکسته نیز دیده می‌شود.

طرح حاشیه فرش قابی
در طرح حاشیه فرش قابی از قاب‌های منتظم هندسی کوچک و بزرگ همانند گره‌های هندسی استفاده می‌شود. عناصر گردان و یا شکسته در تزئینات داخل این قاب‌های هندسی نیز به کار می‌رود و با انواع طرح‌ها تطبیق‌ می‌شود. حاشیه قابی را می‌توان در طرح‌های لچک ترنج، افشان و محرابی مشاهده کرد.

طرح حاشیه فرش سینوسی
شکل منحنی سینوسی در این حاشیه دیده می‌شود که نقش آن در انواع حاشیه فرش ایرانی یکسان است، هرچند رنگ‌های متفاوتی دارد.

طرح حاشیه فرش جانوری
این حاشیه در قالیچه‌های شکارگاه و در بعضی از قالی‌های لچک ترنج و افشان با عناصری مانند، شیر، پلنگ، گرگ، روباه، آهو، گوزن، خرگوش و پرندگان طراحی میشود. این اشکال در حالت گوناگون مانند، نبرد و یا جست‌و‌خیز نشان داده می‌شوند.

طرح حاشیه فرش شاه عباسی
کل حاشیه شاه عباسی با گل‌های شاه عباسی، الله عباسی و پروانه‌ای به تعداد زیاد طراحی می‌شود‌. در طرح حاشیه فرش شاه عباسی همچنین عناصر مانند اسلیمی‌های پیچان و انواع حیوانات و پرندگان نیز به کار می‌رود.

طرح حاشیه قالی ایلی
 حاشیه ایلی با نگاره‌ی حاشیه‌ی بزرگ شناخته می‌شود که به چای‌دانی نی شهرت دارند‌. برای طرح حاشیه از  گل و برگ‌هایی ویژه، طرح ماهی درهم و اسلیمی‌های شاخه شکسته استفاده می‌شود و همه‌ی نگاره‌ها نیز خطوطی شکسته دارند.

طرح حاشیه قالی ترکمنی
حاشیه ترکمنی با اشکال هندسی بیشتر طراحی ویژه‌ای دارد. صورت نگاره‌ها لوزی و هشت ضلعی‌هایی تکراری، از مشخصه‌های شاخص این حاشیه است.

طرح حاشیه قالی سرخود
 حاشیه‌ای پهن‌تر از معمول از ویژگی‌های حاشیه سرخود است که با نقش‌هایی مثل شاخه پیچ‌ها، طاق‌نماها، گل‌های سه‌گانه، بته‌جقه و مادر و بچه طراحی می‌شود. گاهی در طرح حاشیه فرش از متن و ترنج نیز استفاده می‌کنند.

طرح حاشیه فرش شکسته
 این حاشیه با نگاره‌ی شاخه و برگ شکسته‌ در قالیچه‌های بولوردی حاشیه‌ای به کار می‌رود.

طرح حاشیه قالی شیپوری
در طرح قالی شیپوری از شاخه‌‌های تاک خمیده به همراه گل‌های شیپوری استفاده می‌شود.

حاشیه فرش طرح ظل السلطان
 ظل السلطان  در حاشیه‌ای اصلی با نگاره‌ی شاخه تاک به همراه نیم گل اسلیمی با بته و شکوفه تزئین شده است.

حاشیه‌ قالی طرح قاب قرآنی
حاشیه‌ی قاب قرآنی با نقش نگاره‌های قرآنی طراحی شده است.

حاشیه فرش طرح قلمدانی
 درون حاشیه‌های فرعی، نگاره‌ی خط قلمدانی دیده می‌شود.

حاشیه فرش طرح موزاییک
این طرح در خاتم‌کاری و به گونه‌ای درکاشی معرق معمول نیز استفاده می‌شود و مجموعه‌ای از نگاره‌های ریز هندسی شکل است.

نقش قفقازی حاشیه فرش
 حاشیه‌ی بزرگ و کوچک با نقش‌های هندسی گل و دیگر نگاره‌ها و خط‌های شکسته در نظمی خاص تزئین شده که به حاشیه‌ی قوبا نیز شهرت دارد.

حاشیه فرش با طرح لوزی
نقش نگاره‌های لوزی که در قالیچه‌های بولوردی نیز استفاده می‌شود‌.

طرح حاشیه افشان تکراری
 حاشیه‌های باریک و پهن در نقشه طرح تکرار شده و تصاویر حشره و برگ‌های گوناگون در حاشیه‌ی اصلی به کار می‌رود.

حاشیه طرح سلسله‌ای ترنجدار
این طرح با الهام از پته دوزی کرمان ترسیم شده و در آن نگاره‌هایی از سرو به صورت بته جقه نشان داده می‌شود.

حاشیه قالی طرح دنب گلی
طرح حاشیه‌ فرش در طرح دنب گلی بسیار پهن است.

حاشیه فرش طرح تذهیبی
حاشیه تذهیب به حاشیه‌ای گفته می‌شود که جفت نیم قاب‌هایی کنار هم قرار بگیرند.

حاشیه فرش طرح هراتی
در حاشیه‌ی اصلی، نگاره شاخه تاک خمیده‌ی دیده می‌شود که با گل‌های بزرگ شاخه اسلیمی در هم می‌آمیزد.

طرح حاشیه دسته گلی
با نگاره‌هایی مانند دسته گل تزئین شده است.

طرح حاشیه زنجیره باف
 حاشیه‌ای معمولا باریک که در آن نقش گلچه و برگ‌های ریز، به صورت دانه‌های زنجیر بافته شده دیده می‌شود‌.

حاشیه قالی طرح کنگره دار
 گل‌های کوچک هندسی، مانند حلقه‌های زنجیر، در طرح حاشیه فرش به کار می‌رود و در حاشیه‌ی پهن است.

حاشیه فرش سرابندی
 حاشیه‌ای با نقش خط‌های راه‌راه که در حاشیه‌های کوچک آن نگاره‌هایی از برگ مو و بته جقه‌هایی با شکوفه‌های ریز دیده می‌شود.

حاشیه شاپرکی
در حاشیه شاپرکی، ردیفی از نقش پروانه‌ها در حاشیه‌های باریک و در کنار زمینه و کناره‌ی فرش، به چشم می‌خورد.

حاشیه کشکولی
این حاشیه از قرارگیری دو قاب کوچک و بزرگ در کنار هم به وجود می‌آید. هشت‌پر به قاب کوچک گفته می‌شود که با گل‌های ریز تزئین شده و  نقش‌های بزرگ کشکول درویش را تداعی می‌کند.

حاشیه درباری
در این حاشیه جلوه‌ی نگاره‌ها در برابر متن، مستقل به نظر می‌رسد و  نوار پهن‌تر از معمول و حاشیه‌ی سرخود است.

حاشیه اراک
 حاشیه‌ای بزرگ که از نگاره‌ی برگ‌های نخل و اسلیمی‌ها تشکیل شده است.

حاشیه قالی طرح تبریزی
 نگاره کتیبه‌ها و قاب‌ها یک در میان به کار رفته و  حاشیه بزرگ است.

حاشیه‌ی دندان موشی
در این طرح از حاشیه‌ی دندان موشی، استفاده شده است.

حاشیه طرح تلفیقی لچک ترنج
 نگاره‌ی کتیبه‌هایی که به کتیبه مستوفی نیز شناخته می‌شود و طرح حاشیه بزرگ است.

حاشیه طرح هراتی
این حاشیه که امروز تغییر کرده از نگاره‌های حاشیه‌ی ایلی گرفته شده است. طرح ریزه‌ماهی، لچک ترنج، ماهی درهم فراهان در نقشه دیده می‌شود. فرش‌های بیجار، تبریز و همدان با حاشیه طرح هراتی بافته می‌شوند.

حاشیه بختیاری
 حاشیه‌ای ساده که نگارهای مستطیل شکل در آن تکرار شده  و منحنی‌هایی در دو ضلع کوچک آن دیده می‌شود.

حاشیه جوشقان
 حاشیه اصلی در این طرح باریک‌تر از معمول است و در اطراف دو حاشیه‌ی باریک دارد.

طرح گوبلن در حاشیه
 ردیفی از خط‌های پهن و کوتاه به فاصله‌های منظم از هم قرار گرفته‌اند و اندکی خمیدگی و نامتقارنی در دو سر هر یک از خط‌ها، دیده می‌شود. فاصله‌ی خط‌ها و درون خمیدگی‌ها را با نقش گل پر می‌کنند.

طرح مستوفی در حاشیه
از طرح‌های کهن بیجار که از دو طرف آن، حاشیه‌ی بزرگ به حاشیه‌های کوچک دوگانه می‌رسد